Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO VỀ DỰ GIỜ TẠI LỚP 9A!
2. TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý I. Ph©n biÖt nghÜa têng minh §o¹n trÝch : vµ hµm ý . - Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót ! 1. VÝ dô : SGK ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh 2. NhËn xÐt . nãi to, giäng cêi nhng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, - Anh? Qua rÊt c©u tiÕc “ v Trêi× s¾p ¬i hÕt chØ thêi cßn gian cã n¨m tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sÜ tÆc lìi gÆp gì. phót ! ” , em hiÓu anh thanh niªn ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i Anh kh«ng muèn nãi th¼ng ®iÒu ®ã muèn nãi ®iÒu g× ? V× sao anh chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ cã thÓ v× ng¹i ngïng, v× muèn che . giÊukh«ng t×nh nãi c¶m th¼ng cña m®iÒu×nh. ®ã víi ho¹ sÜ vµ c« g¸i ? - ¤ ! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy! Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ngêi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i. (Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sa Pa)
3. TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý I. Ph©n biÖt nghÜa têng minh §o¹n trÝch : vµ hµm ý . - Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót ! 1. VÝ dô : SGK ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh 2. NhËn xÐt . nãi to, giäng cêi nhng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, C©uC©u nãinãi thønµy haikh«ng cña chøa anh Èn thanh ý (nãi tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sÜ tÆc lìi niªntrùc cãtiÕp Èn sù ý viÖc g× kh«ng?c« kÜ s quªn chiÕc ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i mïi soa). chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ . - ¤ ! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y nµy! Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ngêi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i. (Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sa Pa)
4. TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý I. Ph©n biÖt nghÜa têng minh §o¹n trÝch : vµ hµm ý . - Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót ! 1. VÝ dô : SGK ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh 2. NhËn xÐt . nãi to, giäng cêi nhng ®Çy tiÕc rÎ. Anh ch¹y ra nhµ phÝa sau, råi trë vµo liÒn, Anh rÊt tiÕc v× s¾p hÕt thêi gian gÆp tay cÇm mét c¸i lµn. Nhµ ho¹ sÜ tÆc lìi gì. ®øng dËy. C« g¸i còng ®øng lªn, ®Æt l¹i Anh kh«ng muèn nãi th¼ng ®iÒu ®ã chiÕc ghÕ, thong th¶ ®i ®Õn chç b¸c giµ cã thÓ v× ng¹i ngïng, v× muèn che . giÊu t×nh c¶m cña m×nh. - ¤ ! C« cßn quªn chiÕc mïi soa ®©y => Hµm ý nµy! Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó C©u nãi nµy kh«ng chøa Èn ý (nãi ngêi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy trùc tiÕp sù viÖc c« kÜ s quªn chiÕc chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s mïi soa) => NghÜa têng minh mÆt ®á öng, nhËn l¹i chiÕc kh¨n vµ quay véi ®i. (Theo NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sa Pa)
5. TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý I. Ph©n biÖt nghÜa têng minh vµ hµm ý . - Nghĩa tường minh là phần 1. VÝ dô : SGK thông báo được diễn đạt trực 2. NhËn xÐt . tiếp bằng từ ngữ trong câu. 3. KÕt luËn - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
6. Cho lời thoại sau: “Trời sắp mưa đấy!” Hãy tìm các tình huống giao tiếp khác nhau để có những hàm ý khác nhau.
7. TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý I. Ph©n biÖt nghÜa têng minh vµ hµm ý . - Nghĩa tường minh là phần 1. VÝ dô : SGK thông báo được diễn đạt trực 2. NhËn xÐt . tiếp bằng từ ngữ trong câu. 3. KÕt luËn 4. Lưu ý: - Hàm ý là phần thông báo tuy -Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao không được diễn đạt trực tiếp tiếp. bằng từ ngữ trong câu nhưng -Hàm ý thường được sử dụng trong có thể suy ra từ những từ ngữ các văn bản nghệ thuật. ấy. - Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ.
8. Câu tục ngữ: - Không thầy đố mày làm nên Nghĩa tường minh - Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng Nghĩa hàm ý ? Theo em, câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh, câu nào có nghĩa hàm ý.
9. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
10. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay. b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi > Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
11. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: Bài tập 2 /sgk.75: Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. -> Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
12. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: Bài tập 2 /sgk.75: Bài tập 3 /sgk.75 (về nhà): Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
13. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP Bài 4 (SGK trang 76): Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao? a. Có người hỏi: - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: - Hà, nắng gớm, về nào (đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác) Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
14. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP 4.b. – Này, thầy nó ạ. Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. -Thầy nó ngủ rồi à? -Gì? Ông lão khẽ nhúc nhích. -Tôi thấy người ta đồn (Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không Ông lão gắt lên: muốn nói hết ý.) -Biết rồi! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
15. BÀI TẬP CỦNG CỐ ? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau: 1. Hàm ý là phần thông báo: A. Trái ngược với nghĩa tường minh. B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh. C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu. 2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây? A. Khi không biết diễn đạt rõ ý. B. Khi không muốn nói rõ ý. C. Khi không muốn người nghe hiểu ý. D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
16. Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ, nói: ? Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng 2 câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý. - Nghĩa tường minh: Em đến trễ 10 phút rồi đấy! - Hàm ý: Em có đồng hồ không?
17. TiÕt 123: NghÜa têng minh vµ hµm ý I. Ph©n biÖt nghÜa têng minh vµ hµm ý . - Nghĩa tường minh là phần 1. VÝ dô : SGK thông báo được diễn đạt trực 2. NhËn xÐt . tiếp bằng từ ngữ trong câu. 3. KÕt luËn 4. Lưu ý: - Hàm ý là phần thông báo tuy -Hàm ý phụ thuộc vào tình huống không được diễn đạt trực tiếp giao tiếp. bằng từ ngữ trong câu nhưng -Hàm ý thường được sử dụng trong có thể suy ra từ những từ ngữ các văn bản nghệ thuật. ấy. - Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ.
18. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ - Ôn tập khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý - Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý. - Hoàn thiện bài tập 3 (SGK trang 75, 76) - Soạn bài Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ
19. XIN CẢM ƠN CÁC THẦY CÔ VÀ CÁC EM!