Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 53: Tổng kết từ vựng

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 53: Tổng kết từ vựng

1. Tổng kết về từ vựng Từ đơn Trau dåi vèn Từ phức tõ Thành ngữ ThuËt ng÷ Nghĩa của từ BiÖt ng÷ XH Từ nhiều nghĩa Từ vựng Tõ mîn Tõ ®ång ©m Tõ ®ång nghÜa Tõ H¸n ViÖt Tõ tr¸I nghÜa Sù ph¸t triÓn CÊp ®é kh¸i cña tõ vùng qu¸t cña Trêng tõ nghÜa tõ ng÷ vùng
2. Bµi 11 – TiÕt 53 Tæng kÕt vÒ tõ vùng Tõ tîng thanh, tõ tîng h×nh vµ Mét sè phÐp tu tõ tõ vùng
3. I. Từ tượng thanh – Tõ tượng hình 1. ¤n l¹i kh¸i niÖm ⚫ Ào ào ⚫ Lắc lư ⚫ Rũ rượi ⚫ Linh tinh ⚫ Choe chóe ⚫ Vụn vặt ⚫ Ngật ngưỡng ⚫ Tuần tự ⚫ Hừ hừ ⚫ Lanh lảnh ⚫ Gập ghềnh ⚫ Choang choang ⚫ Lui tới ⚫ Lắt nhắt ⚫ Lướt thướt ⚫ Lảo đảo ⚫ Ư ử Từ tượng thanh Từ tượng hình Mô phỏng các âm Gợi tả hình ảnh, dáng thanh của tự nhiên, vẻ, trạng thái của sự của con người vật Tõ tîng h×nh, tõ tîng thanh gîi ®îc h×nh ¶nh, ©m thanh cô thÓ, sinh ®éng, cã gi¸ trÞ biÓu c¶m cao.
4. Từ tượng thanh – Tõ tượng hình 2. Tìm những tên loài vật là từ tượng thanh ⚫ Mèo ⚫ Cuốc ⚫ Bò ⚫ Chèo bẻo ⚫ Quạ ⚫ Bắt cô trói cột ⚫ Tu hú ⚫ Tắc kè
5. Từ tượng thanh – tượng hình 3. Xác định từ tượng hình và giá trị sử dụng của chúng trong đoạn trích sau: Đám mây lốm đốm, xám như đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây, lê thê đi mãi, bây giờ cứ loáng thoáng nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã lồ lộ đằng xa một bức trắng toát. ⚫ Lốm đốm ⚫ Lê thê ⚫ Loáng thoáng ⚫ Lồ lộ ➢ Miêu tả đám mây một cách cụ thể, sinh động
6. II – Mét sè phÐp tu tõ tõ vùng. 1. ¤n l¹i c¸c kh¸i niÖm
7. a. Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng 1. So sánh khác có nét tương đồng với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. 2. Èn dô b. Đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng, để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm. 3. Nh©n ho¸ c. Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự. Lợi dụng tính đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo 4. Ho¸n dô d. sắc thái dí dỏm, hài hước làm câu văn hấp dẫn và thú vị. 5. Nãi qu¸ e. LÆp l¹i tõ ng÷ hoÆc c¶ c©u) ®Ó lµm næi bËt ý, g©y c¶m xóc 6. Nãi gi¶m nãi g. Gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên của một sự vật, hiện tr¸nh tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. 7. §iÖp ng÷ h. Phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm. i. Gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật bằng những từ ngữ vốn được 8. Ch¬i ch÷ dùng cho con người; làm cho thế giới loài vật, đồ vật trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người.
8. Đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có 1. So sánh b. nét tương đồng, để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm. a. Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng 2. Èn dô khác có nét tương đồng với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. i. Gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật bằng những từ ngữ vốn được 3. Nh©n ho¸ dùng cho con người; làm cho thế giới loài vật, đồ vật trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người. g. Gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên của một sự vật, hiện 4. Ho¸n dô tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. h. Phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng 5. Nãi qu¸ được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm. 6. Nãi gi¶m nãi c. Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác tr¸nh đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự. 7. §iÖp ng÷ e. LÆp l¹i tõ ng÷ hoÆc c¶ c©u) ®Ó lµm næi bËt ý, g©y c¶m xóc d. Lợi dụng tính đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo 8. Ch¬i ch÷ sắc thái dí dỏm, hài hước làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
9. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng 2. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña nh÷ng c©u th¬ sau (trÝch tõ truyÖn KiÒu cña NguyÔn Du) a, Thµ r»ng liÒu mét th©n con Hoa dï r· c¸nh l¸ cßn xanh c©y. b, Trong nh tiÕng h¹c bay qua, §ôc nh tiÕng suèi míi sa nöa vêi. TiÕng khoan nh giã tho¶ng ngoµi, TiÕng mau sÇm sËp nh trêi ®æ ma. c. Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n, Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh. Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh, S¾c ®µnh ®ßi mét tµi ®µnh häa hai. d. G¸c kinh viÖn s¸ch ®«I n¬i, Trong gang tÊc l¹i gÊp mêi quan san. e. Cã tµi mµ cËy chi tµi, Ch÷ tµi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.
10. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 2/a Thà rằng liều một thân con Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây ➢ Thúy Kiều ➢ Gia đình Thúy Kiều Ẩn dụ tu từ PhÐp Èn dô tu tõ ®îc sö dông lµm cho c¸ch diÔn ®¹t thªm tÕ nhÞ vµ c¶m ®éng khi nãi vÒ viÖc Thuý KiÒu b¸n m×nh ®Ó cøu gia ®×nh.
11. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng 2. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña nh÷ng c©u th¬ sau (trÝch tõ truyÖn KiÒu cña NguyÔn Du) a, Thµ r»ng liÒu mét th©n con Hoa dï r· c¸nh l¸ cßn xanh c©y. b, Trong nh tiÕng h¹c bay qua, §ôc nh tiÕng suèi míi sa nöa vêi. TiÕng khoan nh giã tho¶ng ngoµi, TiÕng mau sÇm sËp nh trêi ®æ ma. c. Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n, Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh. Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh, S¾c ®µnh ®ßi mét tµi ®µnh häa hai. d. G¸c kinh viÖn s¸ch ®«I n¬i, Trong gang tÊc l¹i gÊp mêi quan san. e. Cã tµi mµ cËy chi tµi, Ch÷ tµi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.
12. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 2/b Trong như tiếng hạc bay qua, Đục như tiếng suối mới sa nửa vời. Tiếng khoan như gió thoảng ngoài, Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa. ➢ Tiếng đàn của Thúy Kiều So sánh tiếng đàn của Thuý Kiều với những âm thanh của So sánh tự nhiên gợi cho người ta sự liên tưởng, đồng thời góp phần ngợi ca tiếng đàn làm say đắm lòng người của Kiều.
13. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 2/c Làn thu thủy nét xuân sơnsơn, Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh. Một hai nghiêng nước nghiêng thành, Sắc đành đòi một tài đành họa hai. Nói quá Nhờ phép nói quá, Nguyễn Du đã thể hiện đầy ấn tượng một nhân vật tài sắc vẹn toàn (Thuý Nh©n ho¸ vµ Èn dô tu tõ KiÒu). Bªn c¹nh ®ã, phÐp Èn dô tu tõ vµ phÐp nh©n ho¸ còng ®îc sö dông rÊt thµnh c«ng ®Ó bµy tá sù tr©n träng, ngîi ca cña t¸c gi¶ dµnh cho Thuý KiÒu.
14. C¸c phÐp tõt tõ vùng Bài tập 2/d Gác kinh viện sách đôi nơi, Trong gang tấc lại gấp mười quan san. Bằng lối nói quá, Nguyễn Du cực tả sự xa cách Nói quá giữa thân phận, cảnh ngộ của Thuý Kiều và Thúc Sinh
15. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 2/e Có tài mà cậy chi tàitài, Chữ tài liền với chữ tai một vần. ➢ Tài năng và tai họa nhiều lúc đi liền với nhau Lợi dụng nét đặc sắc về ngữ âm để Chơi chữ tạo ra một cách diễn đạt độc đáo. §iÖp ng÷ PhÐp ®iÖp ng÷ ®îc sö dông nh»m g©y sù chó ý tíi ngêi ®äc.
16. 3. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong nh÷ng c©u (®o¹n) th¬ sau : a. Cßn trêi cßn níc cßn non, Cßn c« b¸n rîu anh cßn say sa. (Ca dao) b. G¬m mµi ®¸, ®¸ nói còng mßn, Voi uèng n¬c, níc s«ng ph¶i c¹n. (NguyÔn Tr·I, “B×nh Ng« ®¹i c¸o”) c. TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. C¶nh khuya nh vÏ ngêi cha ngñ, Cha ngñ v× lo nçi níc nhµ. (Hå ChÝ Minh “C¶nh khuya”) d. Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬. (Hå ChÝ Minh, “Ng¾m tr¨ng”) e, MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn lng. (NguyÔn Khoa §iÒm, “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ”)
17. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 3/a Còn trời còn nước còn non, Còn cô bán rượu anh còn saysay sưa.sưa - §iệp tõ “còn” vừa tạo nhịp điệu Điệp ng÷ câu thơ vừa cho thÊy c¸ch nãi cã duyªn cña chµng trai. Ba tõ “cßn” ë c©u th¬ trªn ®Ó dÉn d¾t néi dung hai tõ “cßn” díi. -Bằng việc dùng từ đa nghĩa “say sưa”. Chµng trai “say sa”v× rîu hay c« b¸n Chơi chữ rîu ? §©y lµ c¸ch bµy tá t×nh c¶m võa t×nh tø kÝn ®¸o,võa dÝ dám hµi híc mµ kh«ng kÐm phÇn m¹nh mÏ cña d©n gian.
18. 3. VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong nh÷ng c©u (®o¹n) th¬ sau : a. Cßn trêi cßn níc cßn non, Cßn c« b¸n rîu anh cßn say sa. (Ca dao) b. G¬m mµi ®¸, ®¸ nói còng mßn, Voi uèng n¬c, níc s«ng ph¶i c¹n. (NguyÔn Tr·I, “B×nh Ng« ®¹i c¸o”) c. TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. C¶nh khuya nh vÏ ngêi cha ngñ, Cha ngñ v× lo nçi níc nhµ. (Hå ChÝ Minh “C¶nh khuya”) d. Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬. (Hå ChÝ Minh, “Ng¾m tr¨ng”) e, MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn lng. (NguyÔn Khoa §iÒm, “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ”)
19. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 3/b Gươm mài đá, ®¸ núi cũng mòn. Voi uống nước, nước sông phải cạn. T¸c gi¶ dïng phÐp nãi qu¸ ®Ó nãi Nói quá vÒ sù lín m¹nh cña nghÜa qu©n Lam S¬n
20. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 3/c Tiếng suối trong như tiếng hát xa, Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa. Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ, Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. ➢ H×nh ¶nh so s¸nh thËt ®Ñp: TiÕng suèi gi÷a rõng mµ nghe nh tiÕng h¸t xa väng l¹i, nã lµm Êm lªn kh«ng gian rõng khuya vµ thÓ hiÖn So sánh niÒm l¹c quan cña con ngêi sèng gi÷a thiªn nhiªn. ➢ ¸nh tr¨ng rõng s¸ng lång léng khiÕn c¶nh vËt hiÖn râ ®êng nÐt. C¶nh ®ªm khuya nh bøc tranh ®Ñp léng lÉy lµm say ®¾m lßng ngêi.
21. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 3/d Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ, Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ. ➢ Trăng – người bạn tri âm, tri kỷ Nhân hóa Nhµ th¬ ®· nh©n ho¸ ¸nh tr¨ng, biÕn tr¨ng thµnh ngêi b¹n tri kØ “Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬.“. Nhê phÐp nh©n ho¸ mµ thiªn nhiªn trong bµi th¬ trë nªn sèng ®éng h¬n, cã hån h¬n vµ g¾n bã víi con ngêi h¬n.
22. C¸c phÐp tu tõ tõ vùng Bài tập 3/e Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng. ➢ MÆt trêi – Em bÐ trªn lng mÑ (em Cu Tai) Ẩn dụ ➢PhÐp Èn dô tu tõ “MÆt trêi“ë c©u th¬ thø hai thÓ hiÖn sù g¾n bã cña ®øa con víi ngêi mÑ, ®ã lµ nguån sèng, nguån nu«i dìng niÒm tin cña mÑ vµo ngµy mai.
23. Tæng kÕt tõ vùng Tõ vùng CÊu t¹o NghÜa Nguån gèc Më réng NghÜa cña tõ Tõ gèc ViÖt Tõ tîng thanh PhÐp tu tõ Tõ tîng h×nh Tõ ®¬n Tõ nhiÒu nghÜa Tõ mîn So s¸nh Èn dô H¸n ViÖt Tõ phøc ®ång nghÜa Nh©n ho¸ Tr¸i nghÜa Nguån gèc kh¸c Ho¸n dô Tõ ghÐp §ång ©m Nãi qu¸ Nãi gi¶m nãi tr¸nh Tõ l¸y Trêng tõ vùng §iÖp ng÷ CÊp ®é KQ Ch¬I ch÷ cña nghÜa tõ ng÷
24. Bµi tËp më réng H·y viÕt ®o¹n v¨n ng¾n ph©n tÝch c¸i hay cña biÖn ph¸p tu tõ ®îc sö dông trong khæ th¬ sau : “MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa. Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i, C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i.” (“§oµn thuyÒn ®¸nh c¸“ “ Huy CËn)
25. DÆn dß ⚫ N¾m v÷ng kh¸i niÖm vÒ tõ tîng thanh, tõ tîng h×nh vµ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng. ⚫ TËp ph¸t hiÖn c¸c phÐp tu tõ trong c¸c v¨n b¶n ®· häc, ph©n tÝch gi¸ trÞ sö dông cña nã. ⚫ ChuÈn bÞ tiÕt 54 : TËp lµm th¬ t¸m ch÷.