Giáo án Ngữ văn Lớp 7 - Tiết 30: Văn bản "Qua đèo ngang" - Năm học 2014-2015 - Trường THCS Quang Trung

Nội dung text: Giáo án Ngữ văn Lớp 7 - Tiết 30: Văn bản "Qua đèo ngang" - Năm học 2014-2015 - Trường THCS Quang Trung

1. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 Tuần 8 Ngày soạn: 10/10/2014 Tiết 30 Ngày dạy: 17/10/2014 Vaên baûn: QUA ĐÈO NGANG (Baø Huyeän Thanh Quan) A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 1. Kiến thức: - Sơ giản về tác giả Bà Huyện Thanh Quan. - Böôùc ñaàu hieåu theå thô Thaát ngoân baùt cuù Ñöôøng luaät. - Hình dung ñöôïc caûnh töôïng hoang vắng của Ñeøo Ngang và taâm traïng coâ ñôn cuûa Baø Huyeän Thanh Quan luùc qua ñeøo. - Yếu tố biểu cảm của bài thơ này. - Nghệ thuật tả cảnh, ngụ tình độc đáo trong văn bản. 2. Kĩ năng: a. Kĩ năng chuyên môn: - Nhận biết thể loại của văn bản. - Đọc – hiểu, phân tích văn bản thơ Nôm viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. - Phân tích một số chi tiết nghệ thuật độc đáo trong bài thơ. b. Kĩ năng sống: - Tự cảm nhận và thể hiện cảm xúc của mình được trước vẻ đẹp của cảnh qua thiên nhiên. 3. Thái độ: - Cảm thông trước nỗi nhớ nhà, trân trọng nỗi niềm hoài cổ của tác giả. 4. Tích hợp: - Tích hợp với phần Tiếng Việt bài “Từ láy” và “Quan hệ từ”; Tập làm văn “Cách lập ý bài văn biểu cảm”; - Lịch sử: giai đoạn cuối thế kỉ XVIII đầu XIX. - Địa lí: vị trí địa lí Đèo Ngang trên bản đồ Việt Nam. - Giáo dục công dân: tình yêu quê hương đất nước. - Vẽ tranh: Cảnh Đèo Ngang B. PHUONG PHÁP 1. Giáo viên a) Dự kiến phương pháp: - Đọc diễn cảm, phát vấn, bình giảng, gợi mở, nêu vấn đề, thảo luận. - Dùng sơ đồ tư duy khái quát nội dung bài. - Tạo trò chơi để khắc sâu nội dung bài học. - Hướng dẫn đóng vai. b) Phương tiện: - Sách Giáo viên, Sách giáo khoa Ngữ Văn7, tập 1, Sách thiết kế bài giảng. - Soạn giáo án word, giáo án powerpoit - Ứng dụng công nghệ thông tin. - Baûng phuï(ghi nội dung trả lời thaûo luaän) 2. Học sinh - Sách giáo khoa Ngữ Văn 6, tập 1 1
2. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 - Đọc bài, soạn bài theo nội dung yêu cầu của giáo viên - Vẽ tranh về Đeo Ngang theo cảm nhận. - Tìm hiểu về Đèo Ngang C. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP. 1.Ổn định lớp (1p) 2.Kiểm tra bài cũ (2P) - Em hãy đọc diễn cảm bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của tác giả Nguyễn Khuyến? - Hãy nêu cảm nghĩ chung của em về tình bạn của Nguyễn Khuyến? 3.Bài mới : (2p) a) GV giới thiệu bài: (?) Xem những bức hình trên và cho biết cảm nhận của em trước cảnh Đèo Ngang ngày nay? Các em cảm nhận quang cảnh Đèo Ngang ngày nay đẹp hùng vĩ, với nhiều xe cộ qua lại, đường hầm xuyên qua Đèo Ngang thật hiện đại. Nhưng hôm nay chúng ta cũng sẽ đi vào tìm hiểu về cảnh Đèo Ngang hoang sơ và chất chứa đầy nỗi niềm, cảm xúc trong bài thơ “ Qua Đèo Ngang” của nữ thi sĩ Bà Huyện Thanh Quan. b) Tieán trình hoaït ñoäng cuûa thaày: (40p) 2
3. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GV HOAÏT ÑOÂNG CUÛA HS GHI BAÛNG Hoaït ñoäng 1: Ñoïc- Tìm hieåu chuù thích Hướng dẫn đọc và tìm hiểu về - HS ñoïc chú thích (SGK/ 102) I. Ñoïc vaø tìm hieåu chuù tác giả: thích - GV: Yêu cầu một học sinh đọc chú thích (SGK/102) 1. Taùc giaû Baø Huyeän - HS trả lời (?) Dựa vào chú thích SGK, Em hãy Thanh (SGK/102) nêu vài nét cơ bản về tác giả Bà - Gọi HS nhận xét, bổ sung Huyện Thanh Quan? - GV chốt ý và hướng dẫn HS gạch - HS gạch ý trong SGK / 102 SGK các ý chính. + Bà Huyện Thanh Quan (? - ? ) tên thật là Nguyễn Thị Hinh. + Quê: Làng Nghi Tàm ( Quận Tây Hồ - Hà Nội). + Baø laø moät trong soá nöõ só taøi danh hieám coù trong thôøi ñaïi - 6 bài thơ còn lại: Chiều hôm nhớ ngaøy xöa. nhà, Cảnh Hương Sơn, Qua chùa Trấn Quốc, Tức cảnh chiều thu, Thăng Long hoài cổ, Qua Đèo Ngang. Hướng dẫn tìm hiểu về tác phẩm: - Hướng dẫn đọc thơ: giọng đọc trang trọng, buồn. - GV đọc diễn cảm bài thơ - GV gọi HS đọc bài thơ và nhận xét - HS ñoïc thô (?) Dựa vào số câu, số chữ trong - HS traû lôøi: Thaát ngoân baùt cuù baøi, hãy cho biết bài thơ ñöôïc saùng Ñöôøng luaät: 2. Taùc phaåm taùc theo theå thô gì? + Bài thơ có 8 câu a) Thể thơ: + Mỗi câu có 7 chữ - Thaát ngoân baùt cuù Ñöôøng + Gieo vaàn ôû chöõ cuoái cuûa caùc luaät caâu: 1, 2, 4, 6, 8 + Ñoái: caâu 3, 4 ñoái nhau; caâu 5, - GV giảng: khoâng ñuùng nhöõng ñieàu 6 ñoái nhau treân thì baøi thô bò coi laø thaát luaän. => Qua Ñeøo Ngang laø baøi thô maãu möïc cuûa theå loaïi thaát ngoân baùt cuù Ñöôøng luaät. - GV giảng: Bố cục có 4 phần ( đề, thực, luận, kết) + 2 caâu ñaàu: ñeà b) Bố cục: 4 phần + Đề: mở ý của bài thơ + Caâu 3, 4: thöïc + Thực: giải thích rõ ý của bài thơ + Luận: phát triển rộng ý của bài thơ + Caâu 5, 6: luaän 3
4. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 + Kết: kết thúc ý của toàn bài + Caâu 7, 8: keát Thông thường một bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật, 4 câu đầu thường tả cảnh, 4 câu cuối nói lên tâm trạng. - Khái quát thành 2 ý: + Cảnh Đèo Ngang + Tâm trạng của nhà thơ - GV cho HS xem bản đồ địa lí Việt Nam xưa và nay. - GV giảng tích hợp liên môn: Lịch sử, Địa lí. - Vào khoảng thế kỉ 17 đến cuối thế kỉ 18, nước ta nằm dưới quyền cai trị tượng trưng của nhà Hậu Lê nhưng có danh mà không có thực quyền. Quyền hành nằm trong tay Chúa Trịnh (Đàng Ngoài) – Chúa Nguyễn (Đàng Ngoài). Ñ GV giảng: Hoàn cảnh sáng tác - Bài thơ được sáng tác khi nữ sĩ vào kinh ñoâ Phú Xuân - Hueá nhaäm chức “Cung trung giáo tập” (dạy học lễ nghi cho các cung phi và công chúa) ñi qua Ñeøo Ngang “tức cảnh sinh tình” mà sáng tác nên. (?) Dựa vào chú thích và bản đồ trên, em hãy cho biết vị trí địa lí của Đèo Ngang? - HS trả lời: + Đèo Ngang thuộc dãy núi GV chuyển yù: Khi một mình đi qua Hoành Sơn, một nhánh của dãy Đèo Ngang, nữ sĩ quan sát miêu tả núi Trường Sơn, chạy thẳng ra cảnh Đèo Ngang như thế nào? Ta biển, phân chia địa giới giữa hai đi vào phần: Tìm hiểu văn bản. tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. Hoạt động 2: Đọc - hieåu vaên baûn GV: Gọi HS đọc 2 câu thơ - HS trả lời: I. Đọc - hieåu vaên baûn (?) Caûnh töôïng cuûa Ñeøo Ngang + Thôøi gian: bóng xế tà ( chiều 1. Quang caûnh Ñeøo ñöôïc mieâu taû vaøo thôøi ñieåm naøo tà) Ngang 4
5. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 trong ngaøy? + Gợi lên noãi buồn, cô đơn. (?) Thời gian đó có lợi thế gì trong ❖ Böôùc tớùi boùng xeá taø việc bộc lộ tâm trạng của tác giả? Coû caây chen ñaù, laù chen - GV bình giảng: Thời điểm này luôn hoa gợi trong lòng người một cảm giác buồn, cô đơn nhö trong baøi ca dao caùc em ñaõ töøng hoïc “ Chieàu chieàu ra ñöùng ngoõ sau ”, nhất là khi tác giả thân gái dặm trường đi qua Đèo Ngang lại càng buồn, cô đơn hơn. (?) Trong câu thơ thứ hai, caûnh Ñeøo Ngang ñöôïc gợi tả bằng chi tiết - HS trả lời: nào? + coû, caây, ñaù, laù, hoa Điệp töø, nhân hóa, liệt - Chen: lẫn vào nhau, không ra hàng -> Lieät keâ kê ra lối. (?) Bieän phaùp ngheä thuaät nào ñöôïc tác giả söû duïng trong caâu thô? + Ñieäp töø, nhân hóa: Chen (?) Biện pháp kiệt kê và điệp từ “chen” gợi tả cảnh thiên nhiên ở - HS trả lời: => Cảnh núi non rậm rạp, Đèo Ngang như thế nào? + Cảnh núi non rậm rạp, hoang hoang sơ. sơ GV daãn: Caûnh Đèo Ngang hoang sơ nhưng coù phaûi laø moät choán thieân nhieân không có cuoäc sống của con ❖ Lom khom tieàu vaøi ngöôøi. Song coù söï soáng coù laøm cho chuù caûnh Ñeøo Ngang trôû neân sinh ñoäng Laùc ñaùc . chôï maáy nhaø hôn khoâng? Ta ñi vaøo tìm hieåu hai caâu thöïc. GV: Yeâu caàu HS ñoïc 2 caâu thô tieáp - HS ñoïc thô theo. - HS traû lôøi: (?) Theo luật thơ này, trong câu cặp + Đối thanh: bằng – trắc câu 3, 4 có phép đối, em hãy chỉ ra + Đối ý phép đối ñoù? - Pheùp ñoái : taïo nhòp ñieäu caân ñoái cho lôøi thô. - HS traû lôøi: Töø laùy (?)“Lom khom, laùc ñaùc” thuoäc töø + Lom khom: hình daùng nhoû loaïi naøo? Nhöõng töø laùy naøy coù söùc nhoi, söï vaát vaû cuûa ngöôøi ñoán gôïi taû nhö theá naøo? cuûi giöõa nuùi röøng hoang vu. Từ láy, đảo ngữ, phép + Laùc ñaùc: gôïi söï ít oûi thöa thôùt đối cuûa nhöõng nhaø chôï ngheøo. - HS traû lôøi: (?) Hai câu thơ này nếu viết đúng Vài chú tiều lom khom dưới núi trật tự cú pháp sẽ viết như thế nào? Mấy nhà chợ lác đác bên sông ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ söû duïng ngheä thuaät gì? -> Đảo ngữ 5
6. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 + Vaøi chuù tieàu lom khom döôùi GV giaûng: Đảo ngữ -> khôi saâu theâm nuùi, söï vaéng veû, buoàn teû ôû Ñeøo Ngang. + Maáy nhaø chôï laùc ñaùc beân soâng. (?) Theo caûm nhaän cuûa em ñoù cuoäc => Có sự xuất hiện của -> Ñaûo ngöõ soáng ôû ñaây nhö theá naøo? con người nhöng thöa - GV bình: Taùc giaû töø treân ñænh ñeøo thôùt, buồn tẻ. nhìn xuoáng thaáy thaáp thoaùng daùng lom khom cuûa ngöôøi tieàu phu vaø söï - Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi nôi ñieåm xuyeát cuûa vaøi nhaø chôï xieâu ñaây vaát vaû vaø thöa thôùt, ít oûi. veïo. Nhöng laïi caøng taêng theâm söï vaéng veû heo huùt, quaïnh vaéng cuûa caûnh nôi ñaây. Baèng buùt phaùp taû caûnh nguï tình, qua vaøi neùt gôïi taû caûnh vaät ñaõ heù môû noãi buoàn man maùc cuûa thi só tröôùc caûnh Ñeøo Ngang hoang sô, xa laï. - GV chuyeån yù: Vaäy noãi buoàn cuûa nöõ só coù phaûi hoaøn toaøn do caûnh vaät hay chính noãi buoàn trong loøng taùc giaû ñang daâng traøo. Ta tìm hieåu phaàn 2 - Taâm traïng cuûa nhaø thô. - GV goïi HS: ñoïc 2 caâu luaän - HS traû lôøi: (?) Pheùp ñoái ñöôïc taùc giaû tieáp tuïc söû + Ñoái yù: nhôù nöôùc - thöông nhaø duïng ôû ñaây nhö theá naøo? + Ñoái thanh: baèng – traéc 2) Taâm traïng cuûa nhaø thô - HS traû lôøi: ❖ Nhớ nước con quoác (?) Trong SGK, chuù thích “ con + Con quoác quoác-> cuoác cuoác quoác, quoác quoác”, “caùi gia gia” vieát nhö + Caùi gia gia-> ña ña Thương nhà .caùi gia theá naøo? gia. - Pheùp chôi chöõ raát ñoäc ñaùo duøng caùch noùi gaàn aâm: chim cuoác cuoác -> quoác quoác; chim da da -> gia gia. - HS traû lôøi: (?) Em ñaõ hoïc baøi töø Haùn Vieät, haõy + Quoác: nöôùc cho bieát töø “ quoác, gia vaø quoác gia + Gia: nhaø coù nghóa laø gì? + Quoác gia: nöôùc nhaø - Caâu chuyeän vua Thuïc maát (?) Con chim cuốc cuốc gợi cho em nöôùc hoùa thaønh chim cuoác keâu nhớ đến câu chuyện nào? hoaøi nhôù nöôùc. - HS traû lôøi: noãi nhôù nöôùc (?)Taùc giaû möôïn truyeàn thuyeát naøy Phép đối, đảo ngữ, chôi ñeå göûi gaém noãi nieàm gì? chöõ - Noãi thöông nhaø (?) Möôïn tieáng keâu khaéc khoaûi cuûa con chim ña ña, nöõ só muoán göûi gaém taâm traïng gì? 6
7. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 - GV bình giaûng: Vôùi buùt phaùp taû =>Nỗi nhớ nước, thương caûnh nguï tình, thoâng qua vieäc mieâu nhaø của tác giả. taû aâm thanh tieáng chim cuoác ñeå kín ñaùo göûi gaém noãi nhôù veà thôøi vaøng son cuûa nhaø Leâ khi maø trieàu Nguyeãn chöa leân thay. Cuøng vôùi ñoù laø noãi nhôù nhaø ñang traøo daâng trong loøng nöõ só xa queâ, xa gia ñình. GV chuyeån yù: Taâm traïng cuûa nhaø thô coøn ñöôïc theå hieän qua caâu thô - HS traû lôøi: hai caâu cuoái naøo? GV goïi HS ñoïc 2 caâu thô cuoái (?) Toaøn caûnh Ñeøo Ngang ñöôïc taùc giaû theå hieän qua nhöõng hình aûnh thô naøo? - HS traû lôøi: trôøi, non, nöôùc ❖ Döøng trôøi,non,nöôùc -> Lieät keâ Moät maûnh tình . ta vôùi (?)Em hình dung khoâng gian ôû ñaây - HS traû lôøi : meânh moâng, roäng ta nhö theá naøo? lôùn. (?) Giöõa khoâng gian aáy, taùc giaû caûm - Nhoû beù, coâ ñôn cuûa ngöôøi phuï thaáy nhö theá naøo? Lôøi thô naøo cöïc nöõ. taû noãi coâ ñôn naøy? - Moät maûnh tình rieâng ta vôùi ta GV giaûng: Maûnh tình rieâng laø beù nhoû, coâ ñôn. - Ñoái laäp (?) Khoâng gian meânh moâng, con Đối lập, liệt keâ ngöôøi nhoû beù, ôû ñaây taùc giaû ñaõ söû duïng bieän phaùp ngheä thuaät gì? - GV giaûng: Bieän phaùp ñoái laäp caøng khaéc saâu theâm söï coâ ñôn, nhoû beù cuûa con ngöôøi. (?) Theo em, cuïm töø “ ta vôùi ta” coù - Ta vôùi ta: chæ mình taùc giaû -> nghóa nhö theá naøo? boäc loä noãi coâ ñôn gaàn nhö tuyeät ñoái cuûa baø. =>Nỗi buồn cô đơn, thầm GV bình: Tröôùc thieân nhieân bao la, lặng của nhà thơ. roäng lôùn, con ngöôøi caøng trôû neân nhoû beù vôùi moät “maûnh tình rieâng ta vôùi ta”: noãi loøng chæ moät mình, mình bieát. Tình thöông nhaø, noãi nhôù nöôùc da dieát, aâm thaàm, laëng leõ trong coõi loøng taùc giaû. Vaäy laø söï coâ ñôn, noãi buoàn ñi tìm söï chia seû nhöng laïi gaëp chính söï coâ ñôn cuûa mình laøm cho söï coâ ñôn gaàn nhö ñeán tuyeät ñoái cuûa 7
8. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 taùc giaû. Hoaït ñoäng 3: Ghi nhôù GV: Qua phaàm tìm hieåu vaên baûn, - HS traû lôøi III. Ghi Nhôù ( SGK / em coù caûm nhaän gì veà caûnh Ñeøo + Caûnh ñeøo Ngang hoang sô, 104) Ngang vaø taâm traïng maø nöõ só theå con ngöôøi thöa thôùt, ít oûi. hieän qua baøi thô naøy? + Theå hieän noãi nhôù nöôùc thöông nhaø vaø noãi buoàn coâ ñôn cuûa taùc giaû. GV Choát yù vaø yeâu caàu HS ñoïc ghi - HS ñoïc ghi nhôù SGK/ 104. nhôù Hoaït ñoäng 4: Luyeän taäp ï IV. Luyeän taäp (?) Em hãy vẽ sơ đồ khái quát noäi dung bài “Qua Đèo Ngang? - HS trình baøy vaøo baûng phuï Qua Ñeøo Ngang Cảnh Đèo Ngang Tâm trạng nhà thơ Hoang sơ, Cuộc sống Nhớ nước, Nỗi buồn rậm rạp thưa thớt thương nhà cô đơn C. Cuûng coá: 1. Troø chôi chieác hoäp bí maät 8
9. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 1. Bà Huyện Thanh Quan tên thật là gì? Ñaùp aùn: Nguyeãn Thò Hinh 2. Tiếng chim đa đa khắc khoải kêu gợi lên trong lòng tác giả nỗi niềm gì? Ñaùp aùn: Thöông nhaø 3. Trong hai câu kết, ngoài nỗi nhớ nhà tác giả còn có tâm trạng gì? Ñaùp aùn: Nhôù nöôùc 4. Điền những từ còn thiếu trong câu thơ sau: “Dừng chân đứng lại ” Ñaùp aùn: trôøi, non, nöôùc 5. Câu thơ thứ 2, sự lặp lại từ “chen” có sức gợi tả một bức tranh thiên nhiên ở Đèo Ngang như thế nào? Ñaùp aùn: Hoang sô 6. Tiếng chim cuốc cuốc gợi cho em nhớ tới câu chuyện nào ? Ñaùp aùn: Vua Thuïc maát nöôùc 7. Taïi sao ñang ñöùng treân ñaát nöôùc mình maø taùc giaû laïi coù taâm söï nhôù nöôùc? Ñaùp aùn: Nhôù veà nhaø Leâ ñaõ khoâng coøn 8. Hãy cho biết “lom khom, lác đác” thuộc từ loại từ gì? Ñaùp aùn: Töø laùy 9. Theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật cặp câu 3, 4 và cặp câu 5, 6 phải có nghệ thuật gì ? Ñaùp aùn: Pheùp ñoái 2. Vẽ tranh Ñeøo Ngang vaø thöû taøi laøm höôùng dẫn viên du lịch giới thiệu về Ñeøo Ngang D. RUÙT KINH NGHIEÄM 9
10. TRƯỜNG THCS QUANG TRUNG Giaùo aùn Ngöõ vaên 7 10